Duyu bütünleme; dış çevreden ve vücuttan gelen bütün uyaranlar tarafından sağlanan bilgilerin insanlar tarafından nasıl kullanıldığını ifade eder.
Genel olarak duyuların birbirinden bağımsız olarak bilgi sağladığını düşünsek de, gerçekte bütün duyular bize, yaşadığımız çevre ve bu çevrede bizim yerimiz hakkında bilgi verebilmek için birlikte çalışırlar. Duyularımız kim olduğumuzu, nerede olduğumuzu ve çevremizde neler olup bittiğini tam olarak anlamamız için bütünlük içinde çalışırlar. Çünkü beynimiz görüntü, dokunma, ses, koku ve hareketler hakkındaki bilgileri bir organizasyon içinde kullanır; duyusal deneyimin anlamını algılar ve bu deneyime karşı nasıl tepki verileceği ve davranılacağı bilinir.
Birçoğumuz için, duyu bütünleme bilincimiz dışında oluşur. Günlük işlerimizi yaparken, örneğin ütü yaparken, aksi bir durum oluşmadığı sürece, ütü yaptığımızı düşünmek zorunda değilizdir. Algılarımızı açık tutmak zorunda değilizdir. Kendimizi bütün t-shirti ütülemiş buluruz. Bu durum bize, duyularımızı kullanmada ne kadar iyi adapte olduğumuzu gösterir. Aksi bir durum oluştuğunda ise, duyularımız keskinleşir ve bu uyarıcı bilgi üzerine odaklanır.
Duyu bütünleme bozukluğu olan insanlarda ise; vücutlarının içinde ve dışında neler olup bittiğini anlamada müthiş bir zorluk yaşar ve duyusal bilgilerin doğru biçimde çalışıp çalışmadığının garantisi yoktur. Buna karşılık, bir çocuk sıkıntı verici bu duyudan kaçabilir ya da bu konuda daha fazla bilgi edinmek için duyuyu daha fazla arar. Örneğin, dokunma duyusunu bütünlemede sıkıntı yaşayan bir çocuk, onu rahatsız edebilecek dokunma deneyimlerinden, örneğin eline kum, boya gibi şeyleri almaktan kaçınır; diğer tarafta ise bu duyulara ihtiyaç duyan bir çocuk da bu deneyimleri normalden çok daha fazla yaşamak isteyebilir.
Eğer duyu bütünleme bozukluğunuz varsa, ne yaptığınızı çok fazla düşünmek zorunda kalacağınız için ütü yapmak son derece yıpratıcı ve hatta çok tehlikeli olurdu. Aynı şekilde, baharatçının önünden yürüyerek geçmek aşırı stresli bir durum olurdu çünkü keskin kokular sizi boğar, mide bulantısı ve üzgünlüğe neden olan o bölgeden acilen uzaklaşmak zorunda kalırdınız.
Bir çok çocukta, duyusal bütünleme yetenekleri doğal olarak gelişir. Çocuklar yeni duyuları öğrendikçe, yetenekleri konusunda daha güvende hissederler, duyusal deneyimlere cevap verme yeteneklerini daha da geliştirirler. Yeni doğan bir bebek, sirenleri çalan bir itfaiye aracı geçtiğinde hayrete düşerken ve ağlamaya başlarken bu bebek bir genç olduğunda, aynı gürültü karşısında kulaklarını kapatarak tepki verir ve aracın sokaktan geçişini izler. Yetişkin olduğunda ise, bu insan, itfaiye aracı geçerken sadece arkadaşıyla konuşmayı keserek tepki verebilir. Duyusal gelişimin doğası gereği, sinir sistemindeki temel yollar gelişir, çocuk yaşamın zorluklarının üstesinden daha kolay gelebilir.
Bazı çocuklarda ise, duyusal bütünleme düzgün gelişemeyebilir. Çevrelerini algılama konusunda duyularına güvenemezler, deneyimlere cevap olarak nasıl davranacaklarını bilemezler, öğrenme ve doğru davranma konusunda problem yaşarlar. Bu konuda çocuğa yapılacak yardımda, ilk adımda esas olan, dünyasını nasıl deneyimlediği konusunda çocukla empati geliştirmektir.
Duyusal bütünleme bozukluğu olan çocuklara kesin olarak bir tanı koyulamaz, ancak özbakımlarında, günlük yaşamlarında ve nasıl davranmaları konusunda sıkıntı ve zorluk yaşarlar.
Beyinleri duyusal uyaranları doğru algılama, işleme ve cevap oluşturma konusunda sıkıntı yaşayan çocuklar için “Duyusal Bütünleme Disfonksiyonu” terimi Dr.A.JeanAyres tarafından ortaya koyulmuştur.
Duyu bütünleme yaklaşımının temel taşlarını üç tip duyusal uyaran oluşturur: Bunlar taktil, proprioceptif ve vestibuler sistemlerdir.
Taktil sistem dokunma hissimizdir; özellikle el, ayak ve başımızdaki duyusal bölgelerden regüle edilir.
Proprioception; vücudumuzun pozisyon hissini ifade eder ve uzaysal boşlukta vücut farkındalığımızı, hareketlerin koordinasyonunu ve planlanmasını, duyusal güveni, kendine güveni kapsar.
Vestibuler sistem ise denge duyusunu ifade eder, iç kulaktaki duyusal reseptörlerden regüle olur. Vestibuler sistem kas tonusu, postural stabilite, görsel uzaysal algılama, motor kontrol, görsel motor kontrol, sessel yetenekler ve dikkatin regülasyonu ile ilişkilidir.
Duyu bütünleme, diğer bir deyişle “duyu motor bütünleme”, insan hayatının bütün yaşlardaki sürekli, temel kavramıdır.
5 Duyudan Daha Fazlası..
Çoğu insan 5 duyuya (görme,işitme,tat, koku ve dokunma) aşinadır.Ancak bizim 2 duyumuz daha vardır.
Vestibüler duyu ya da hareket ve denge duyusu, bize baş ve vücut pozisyonu hakkında bilgi verir.Vestibüler duyu; yürürken, otururken ya da ayakta dururken yer çekimine karşı dik durabilmemizi(kalmamızı) sağlar.
Proprioseptif duyu ya da vücut farkındalığı, bize vücut parçalarımızın pozisyonu hakkında bilgi verir.Bu duyu da bize bazı aktivitelerde ne kadar kuvvet kullanmamız gerektiği hakkında bilgi verir, örneğin yumurtayı kırmadan tutabilmemizi sağlayan duyudur.
Çoğu aktivite aynı anda birçok farklı duyudan gelen bilgileri organize etmeyi gerektirir.
Örneğin;bir bebek yemeğin dokusunu keşfetmek için dokunma duyusunu, yemeği ağzına getirmek için proprioseptif, yemeğin farklı türlerini tanımak için koku ve tat duyusunu, yemek sırasında dik oturabilmek için vestibüler duyuyu kullanırlar.
Çocuklar büyüdükçe , aynı anda tüm duyu bilgilerini almayı ve bu duyuları işlemeyi ve belirli duyuları görmezden gelirken dikkatini devam ettirmeyi öğrenir.
Bazı çocuklar evde ve okuldaki günlük görevleri yerine getirmede, gelen duyuları alma ve işlemleme sürecinde zorluk yaşarlar.
Duyusal problemlerin belirtileri genelde şu şekildedir:
- Dokunma, görme, hareket ve seslere karşı aşırı hassas olma
- Sıradışı yüksek veya düşük aktivite düzeyi
- Kolayca dikkatin dağılması, görevlere odaklanamama
- Konuşma, motor ve akademik becerilerde gecikme
- Vücut farkındalığı problemleri
- Yeni görevleri öğrenmede zorluk
- Aynı anda her iki elimizi kullanmayı gerektiren aktiviteleri yerine getirmede zorluk
- Çoğu zaman disorganize görünme
- Aktiviteler veya ortamlar arasında geçişlerde zorluk
- Gelişmemiş sosyal beceriler
- Kendini kontrol etme eksikliği
- Kendini sakinleştirmede zorluk
DUYU BÜTÜNLEME BOZUKLUĞU HANGİ ÇOCUKLARDA GÖRÜLEBİLİR?
- Yaygın gelişimsel bozukluklar (Otizm, Asperger sendromu…)
- Serebral palsi (beyin felci)
- Dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu
- Gelişim geriliği
- Genetik bozukluklar, kromozom anomalileri (down sendromu…)
- Öğrenme güçlüğü
- İşitme ve dil problemleri
DUYU BÜTÜNLEME TERAPİSİNİN FAYDALARI:
- Kişinin kendi duyularını düzenleme,
- Konsantrasyon ve odaklanma yeteneğini geliştirme,
- Kendini regüle etmesini sağlama,
- Agresif davranışlarını azaltarak evde ve okulda sosyal katılımını arttırma,
- Aktivitelere ve okul görevlerine geçiş yeteneğini geliştirme,
- Kendine güveni arttırma ve günlük yaşam aktivitelerinde başarısını arttırmayı sağlar.
Duyu Bütünleme de Yardımcı Ekipmanlar için yazıya tıklayınız.